Kafayı taktım mı takıyorum. Tavuk yemi bunlardan biri. Tam her şey yolundayken tavuklar yumurtadan kesiliyor ya da daha kötüsü biri ölüveriyor. Haydaa.. Nedenini ara da bul. Yumurta artsın diye en pahalı yemi alıyorsun, bir süre iyi gidiyor sonra gene. Karşı komşu gdolu ucuz civciv yemiyle fabrika gibi yumurta basarken, pahalı yeme bakakalıyorsun. İdeal yem karışımı hazırlıyorsun, tavuklar seçiyor, yemiyor. Sonra Kirpi diye biri kımıl kımıl sinek larvası videoları paylaşıyor, tavukları onunla besliyorum diyor. İşi gücü bırakıp sinek mi besleyeceğiz? Ya da havuç haşlayıp her gün ellişer gram tartıp verecek miyiz? Hadi diyelim verdik, peki niye yumurta sayısı artmadı? Kirpi palavra mı sıkıyor :)
Cık.
İdeal yem karışımı konusuna girmeden önce şu üç noktayı açıklığa kavuşturalım.
Bayat yeme dikkat!
Bu en temel kurallardan biri, ancak kimse dikkat etmiyor. Yeminin saklanması öyle basit bir konu değil, hele hele öğütülmüş toz ya da pelet halindeyse. Küf diye bir hadise var. Böcek var. Bizde insan kalitesinin altındaki huhubat hayvan yemi olarak kullanılıyor - tarlada kalmış, güneşte yanmış, küflenmiş, su yemiş, elek altı vb. Yani zaten sizin tüketmeniz için uygun olmayan bir halde. Bu yemi bir de çuvallayıp, hava almaz bir şekilde üst üste saklarsanız ne olur? Hiçbir besleyiciliği kalmayan, küfün ve böceğin sardığı salak saçma bir şey kalır. Çoğumuz bu tür yemlerle besliyoruz hayvanları.
Kendi yeminizi kendiniz üretemiyorsanız (ki ihtimal zor) bulabildiğiniz en taze yemi satın alın. Hangi tarihte üretildiğine dikkat edin. Piyasa satılan yemlerin çoğu en az 2-3 yıl geriden geliyor. Doğru saklama koşulları sağlanmış olsa, huhubatta bu süre sıkıntı değil. Ancak iyi saklamıyorlar. Bu konu önemli, hem alacağınız yumurta sayısına etki eder, hem hayvan sağlığına.
Yani çok ürün satan, dükkanında ürünün fazla durmadığı yerlerden satın almak gerekiyor. Ucuz diye internetten bilmediğiniz kişilerden yem alırsanız ve yemin bir yararını görmezseniz şaşırmayın.
Tavukların yeme alışması zaman alıyor.
Köpek besleyenler bilir, köpek maması bittiğinde öyle dank diye yeni mamaya geçilmez. Biraz eskisinden biraz yenisinden, alıştıra alıştıra. Bizim ata çeşitlere komuyor da, süsülü püslü cins köpeklerin ayarları bozuluyor. Motor sıkıntılarıyla başlar veterinere kadar gider.
Hayatında mercimek yememiş bir hayvanın önüne mercimek koyduğunuzda haliyle yemeyecek. Mesela tavukların protein ihtiyacı için yeme %5 ila 10 oranında mercimek katabilirsiniz. Bakliat kuru kuru verilmez, ya pişireceksiniz ya da en az 2 gün suda şişireceksiniz (bizimle aynı, fasülyeyi şişirmeden yerseniz noluyor.. aynen). Yüzde beş az değil, çuvalla mercimek alacaksınız. Tavuklar yemezse sıkıntı olur.
Az az vererek başlayın. Tavukların mercimeği öğrenmesi 2-3 ay alıyor. Zamanla %5-10'a ulaşırsınız.
Durumu abarttığı sanıyorsanız vaktinde fabrikadan ataks aldığımı, sonra o tavuklara solucanı, eşelenmeyi vs öğrettiğimi.. Ah ah :)
Hayvanların iyileşmesi zaman alıyor ve bu süre kısa değil.
Birkaç yıldır bizim kümes ekibi yem deneylerinde kullanıyorum. İlk altı ay "piyasadaki en iyi öğütülmüş yem" deneyine maruz kaldılar. Onu, her biri altı ay ya da bir yıl sürecek şekilde, "piyasadaki en iyi huhubat karışımı", "en besleyici yem", "en besleyici kendin-yap yemi", "yeme ... katsak ne olur" serisi, "en ucuz yem", "en ucuz yem + katkılar" ve en son "en besleyici ancak düşük maliyetli yem karışımı". Genelde keyifliydi bu süreç. Kimi zaman pahalıydı, kimi zaman dengesizdi ancak keyifliydi, "en ucuz yem" hariç. En ucuz yem derken sadece buğday ya da sadece yulafı kastediyorum. Hiçbir ekleme yok. Çoğunluğun tavuk besleme şekli, hepimizin bildiği, köyde tavuk besleme deyince akla ilk gelen.
Yumurta kalitesi düştü, hayvanların sağlıkları düştü, yalnızca buğday deneyinde tavukların tüyleri döküldü, yerine yenisi çıkmadı. Açılan yaralar iyileşmedi. Hastalanan tavuklar kısa sürede öldü. Tüylerin parlaklığı gitti vs vs. Takviyeler işe yaramadı. Devamı konumuz değil. Konumuz bu yemden "en besleyici + maliyetsiz yeme" geçince olan.
İki üç haftaya toparlarlar dedim, olmadı belki bir - bir buçuk aya? Cık. Hayvanların eski formlarına yaklaşmaları 4-6 ay sürdü. Hala tam anlamıyla toparlayamayanlar var. Her biri farklı tonlarda yeşil, mavi, kahverengi yumurtladığı için takip edebiliyorum hangisinin toparladığını, hangisinin toparlamadığını. Sanılıyor ki iyi bir yem karışımı satın alınınca tavuklar bir hafta sonra yumurta basmaya başlayacak. O da bir canlı. Önce kendini bir toparlaması gerekiyor, iyileşmesi, kendi pilini doldurması. 4-6 ay kısa bir süre değil. O yüzden tavuk yetiştiricileri yumurta sayısı azalırsa hemen kesime gönderiyor hayvanı.
Benim isteğim en ucuz yumurtayı elde etmek değil, bu yazıyı okuyorsanız muhtemelen sizin de değildir. Amacım maliyeti abartmadan ailem ve yakın çevrem için besleyici yumurta üretmek, çünkü o dışında kabuğu içinde sarı bir küre olarak satılan market yumurtaları gerçek yumurta değil. Ne tadı ne dokusu. Gerçekten çoook çok farkediyor.
Şayet siz de daha kaliteli yemlere geçerseniz ya da kendi yem karışımızı hazırlamak isterseniz, altı ay sonraki sonuçları dikkate alın derim. Hayvanlar bi toparlasın önce.
Bu arada evet, besleyici yemden en ucuz yeme geçince ilk dört ay ne yumurta sayısı, ne rengi değişti. Dört ay sonra yumurta sayısı azaldı, kalite market yumurtası seviyesine düştü. Deneyi uzattım, hayvanlar tüy dökmeye başladı, hastaladı.
.
Buraya kadar okuyup bir yem karışımı vermeden olmaz. Doğal tavuk yetiştirecekseniz vereceğiniz yem mevsime göre değişiyor. Benim formül biraz karışık. Hani kek hazırlarken bir temel hamur oluyor, bir de ona ekliyorlar ya onun gibi. Temel yem karışımım var, bir de ilaveler. Bu soğuk kış günlerinde temel karışımım şu. 150 kg buğday, 25 kg kırık mısır (hayvanları ısıtsın diye), 25 kg mercimek (%5 yeterli - niye fazla verdiğimi açıklarsam bu yazı bitmez), biraz aspir, biraz keten tohumu. İki gün suda şişirip öyle veriyorum, hem yem tüketimi azalıyor, hem de israfı önlüyor. Aspiri/ayçekirdeğini abartmayın, fazlası horozu öldürür. İlaveler konusu çok karışık. Böcekler var, deniz yosunu, biyokömür..
.
Önemli not: Yemde küf olması için küfü görmeniz şart değil, görmeseniz de üzerinde olabilir. Mesela çoğu kişinin yer fıstığına arlerjisi yer fıstığına değil de üzerindeki küfe. Küf'ün ilk kuralı - küf için uygun şart sağlandıysa küf vardır. Baktınız dükkan hava almıyor, az biraz nemli. Hemmen diğer dükkana. Bir aydır çuvallar orada duruyormuş, satılmamış. İstikamet diğer dükkan.